PanopticonHet woord panopticon komt letterlijk uit het Grieks en betekent ‘een ruimte waarin alles zichtbaar is’. Eind 18e eeuw ontwikkelde Jeremy Bentham een ​​model van een ideale gevangenis. Het idee is om een ​​rond gebouw te bouwen waarin de gevangenen zich in volledig zichtbare cellen bevinden, maar de bewakers niet kunnen zien en niet weten op welk punt ze in de gaten worden gehouden. Het toezicht in zo'n gevangenis zou plaatsvinden vanuit een centrale toren, zodat gevangenen op elk moment het gevoel zouden hebben dat ze onder controle zijn. Dit systeem zou het mogelijk maken het gevangenispersoneel tot een minimum te beperken, idealiter tot één persoon. Michel Foucault zag in het panopticon iets meer dan een architectonisch plan. In zijn interpretatie wordt het panopticon een disciplinair principe dat veel verder gaat dan het ronde gebouw. ​​Via het concept van het panopticon beschrijft M. Foucault de psychologische essentie van het machtsmechanisme. Hij vestigt de aandacht op het feit dat de onzichtbaarheid van de macht een garantie is voor orde. Het belangrijkste doel van het panopticon als machtsmechanisme is om de gevangene in een staat van bewuste en constante zichtbaarheid te brengen, wat erin bestaat het automatisch functioneren van de macht te verzekeren. Het panopticon als machtsmechanisme moet een machine zijn die creëert en onderhoudt een machtsverhouding, ongeacht de persoon die de functie van het uitoefenen van de macht vervult, met andere woorden: gevangenen moeten in een machtssituatie terechtkomen waarin zij zelf de dragers van deze macht zijn. Met moderne systemen voor het verzamelen van informatie kunnen we zeggen dat we allemaal in een panopticon leven. We zien of voelen de bewakers niet, maar we begrijpen nog steeds dat we op vrijwel elk moment in de gaten kunnen worden gehouden. En ons hele leven is in het volle zicht. Omdat we in een dergelijke gevangenis zitten, heeft dit onderwerp een goede basis voor reflectie. Wanneer iemand denkt dat hij in de gaten wordt gehouden, houdt hij zichzelf in de gaten. Religie is vergelijkbaar met dit soort gevangenis. God is onzichtbaar, maar weet alles en kijkt altijd toe. Het lijkt mij dat deze vorm enigszins lijkt op wat er in de psychoanalyse gebeurt. Wanneer iemand denkt dat hij in de gaten wordt gehouden (door een bewaker, door God, door een psychoanalyticus), begint hij zichzelf te observeren alsof hij door de ogen van een ander is, waarbij hij aan deze ander een bepaalde beoordeling van zichzelf, bepaalde emotionele reacties, toeschrijft. Het subject fantaseert over de waarnemer, waardoor er in de psychoanalyse iets soortgelijks als overdracht plaatsvindt. Denkt u dat het panopticon invloed kan hebben op de ontwikkeling van paranoia? Hoe leef je in omstandigheden waarin overal trackingapparatuur aanwezig is (telefoons, intercoms en camera's op elke hoek)? Hoe voel jij je hierbij??